معرفی شهید مطهری

آیت الله مرتضی مطهری

 آیت الله مرتضی مطهری (۱۳ بهمن، ۱۲۹۸ - ۱۱ اردیبهشت، ۱۳۵۸) نویسنده و سیاستمدار معاصر ایرانی است. وی عضو هیات موتلفه اسلامی و از تئوریسین های جمهوری اسلامی ایران بود که با عنوان معلم شهید هم مشهور گردید.

دوران کودکی و نوجوانی

او در فریمان واقع در ۷۵ کیلومتری شهر مشهد در یک خانواده اصیل روحانی چشم به جهان می‌گشاید. پس از طی دوران طفولیت به مکتب خانه رفته و به فراگیری دروس ابتدایی می‌پردازد. در سن دوازده سالگی به حوزه علمیه مشهد عزیمت نموده و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی اشتغال می‌ورزد. در سال ۱۳۱۶ علیرغم مبارزه شدید رضاخان با روحانیت و علیرغم مخالفت دوستان و نزدیکان، برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم می‌شود در حالی که به تازگی موسس آن آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی دیده از جهان فروبسته و ریاست حوزه را سه تن از مدرسان بزرگ آن آیات عظام سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر و سید محمد تقی خوانساری به عهد گرفته اند.

دوران جوانی

در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از آیت الله العظمی بروجردی (در فقه و اصول) و امام خمینی ( به مدت ۱۲ سال در فلسفه ملاصدرا و عرفان و اخلاق و اصول) و علامه سید محمد حسین طباطبائی (در فلسفه : الهیات شفای بوعلی و دروس دیگر) بهره می‌گیرد. قبل از هجرت آیت الله العظمی بروجردی به قم نیز استاد مطهری گاهی به بروجرد می‌رفته و از محضر ایشان استفاده می‌کرده است. وی مدتی نیز از آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی در اخلاق و عرفان بهره های معنوی فراوان برده است. از اساتید دیگر استاد مطهری می‌توان از آیت الله سید محمد حجت ( در اصول) و آیت الله سید محمد محقق داماد (در فقه) نام برد. وی در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعی و سیاسی نیز مشارکت داشته و از جمله با فدائیان اسلام در ارتباط بوده است. در سال 1331 در حالی که از مدرسین معروف و از امیدهای آینده حوزه به شمار می‌رود به تهران مهاجرت می‌کند. در تهران به تدریس در مدرسه مرویة و تألیف و سخنرانی‌های تحقیقی می‌پردازد. در سال 1334 اولین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط استاد مطهری تشکیل می‌گردد. در همان سال تدریس خود در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز می‌کند. در سالهای 1337 و 1338 که انجمن اسلامی پزشکان تشکیل می‌شود. استاد مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن است و در طول سالهای 1340 تا 1350 سخنران منحصر به فرد این انجمن می‌باشد که بحثهای مهمی از ایشان به یادگار مانده است.

فعالیت‌های سیاسی

او کنار امام بوده است به طوری که می‌توان سازماندهی قیام پانزده خرداد در تهران و هماهنگی آن با رهبری امام را مرهون تلاش‌های او و یارانش دانست. در ساعت 1 بعد از نیمه شب روز چهارشنبه پانزده خرداد 1342 به دنبال یک سخنرانی مهیج علیه شخص شاه به وسیله پلیس دستگیر شده و به زندان موقت شهربانی منتقل می‌شود و به همراه تعدادی از روحانیون تهران زندانی می‌گردد. پس از 43 روز به دنبال مهاجرت علمای شهرستانها به تهران و فشار مردم، به همراه سایر روحانیون از زندان آزاد می‌شود.

پس از تشکیل هیئت‌های مؤتلفه اسلامی، استاد مطهری از سوی امام خمینی همراه چند تن دیگر از شخصیت‌های روحانی عهده دار رهبری این هیئت‌ها می‌گردد. پس از ترور حسنعلی منصور نخست وزیر وقت توسط محمد بخارایی کادر رهبری هیئت‌های موتلفه شناسایی و دستگیر می‌شود، ولی از آنجا که قاضی ای که پرونده این گروه تحت نظر او بود مدتی در قم نزد استاد تحصیل کرده بود به ایشان پیغام می‌فرستد که حق استادی را به جا آوردم و بدین ترتیب استاد مطهری از مهلکه جان سالم بدر می‌برد.

فعالیت‌های علمی-فرهنگی

در این زمان وی به تألیف کتاب در موضوعات مورد نیاز جامعه و ایراد سخنرانی در دانشگاه‌ها، انجمن اسلامی، نهضت اسلامی پزشکان، مسجد هدایت، مسجد جامع نارمک و غیره ادامه می‌دهد. به طور کلی او که به یک نهضت اسلامی معتقد بود نه به هر نهضتی، برای اسلامی کردن محتوای نهضت تلاشهای ایدئولوژیک بسیاری نمود، و با اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد نمود و با کجروی‌ها و انحرافات مبارزه سرسختانه کرد. در سال 1346 به کمک چند تن از دوستان اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد نمود به طوری که می‌توان او را بنیانگذار آن مؤسسه دانست. ولی پس از مدتی به علت تک‌روی و کارهای خودسرانه و بدون مشورت یکی از اعضای هیئت مدیره و ممانعت او از اجرای طرح‌های استاد و از جمله ایجاد یک شورای روحانی که کارهای علمی و تبلیغی حسینیه زیر نظر آن شورا باشد، سرانجام در سال 1349 علیرغم زحمات زیادی که برای آن موسسه کشیده بود و علیرغم امید زیادی که به آینده آن بسته بود در حالی که در آن چند سال خون دل زیادی خورده بود از عضویت هیئت مدیره آن موسسه استعفا داد و آن را ترک گفت.

اقدام علیه اسرائیل

در سال 1348 به خاطر صدور اعلامیه ای با امضای ایشان و حضرت علامه طباطبایی و آِیت الله حاج سید ابوالفضل مجتهد زنجانی مبنی بر جمع اعانه برای کمک به آوارگان فلسطینی و اعلام آن طی یک سخنرانی در حسینیه ارشاد دستگیر شد و مدت کوتاهی در زندان تک سلولی به سربرد. از سال 1349 تا 1351 برنامه های تبلیغی مسجدالجواد را زیر نظر داشت و غالباً خود سخنران اصلی بود تا اینکه آن مسجد و به دنبال آن حسینیه ارشاد تعطیل گردید و بار دیگر استاد مطهری دستگیر و مدتی در بازداشت قرار گرفت. پس از آن استاد شهید سخنرانیهای خود را در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره ایراد می‌کرد. بعد از مدتی مسجد جاوید نیز تعطیل گردید. در حدود سال 1353 ممنوع المنبر گردید و این ممنوعیت تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت.

مبارزه با التقاط

اما مهمترین خدمات استاد مطهری در طول حیات پر برکتش ارائه ایدئولوژی اصیل اسلامی از طریق درس و سخنرانی و تألیف کتاب است. این امر خصوصاً در سالهای 1351 تا 1357 به خاطر افزایش تبلیغات گروههای چپ و پدید آمدن گروههای مسلمان چپ زده و ظهور پدیده التقاط به اوج خود می‌رسد. گذشته از امام خمینی، استاد مطهری اولین شخصیتی است که به خطر سران سازمان موسوم به «مجاهدین خلق ایران» پی می‌برد و دیگران را از همکاری با این سازمان باز می‌دارد و حتی تغییر ایدئولوژی آنها را پیش بینی می‌نماید. در این سالها استاد شهید به توصیه امام خمینی مبنی بر تدریس در حوزه علمی قم هفته ای دو روز به قم عزیمت نموده و درسهای مهمی در آن حوزه القا می‌نماید و همزمان در تهران نیز درسهایی در منزل و غیره تدریس می‌کند. در سال 1355 به دنبال یک درگیری با یک استاد کمونیست دانشکده الهیات زودتر از موعد مقرر بازنشسته می‌شود. همچنین در این سال‌ها استاد شهید با همکاری تنی چند از شخصیت‌های روحانی، «جامعه روحانیت مبارز تهران» را بنیان می‌گذارد بدان امید که روحانیت شهرستان‌ها نیز به تدریج چنین سازمانی پیدا کند.

ارتباط با امام و انقلاب

گرچه ارتباط استاد مطهری با امام خمینی پس از تبعید ایشان از ایران به وسیله نامه و غیره استمرار داشته است ولی در سال 1355 موفق گردید مسافرتی به نجف اشرف نموده و ضمن دیدار با امام خمینی درباره مسائل مهم نهضت و حوزه های علمیه با ایشان مشورت نماید. پس از شهادت آیت الله سید مصطفی خمینی و آغاز دوره جدید نهضت اسلامی، استاد مطهری به طور تمام‌وقت درخدمت نهضت قرار می‌گیرد و در تمام مراحل آن نقشی اساسی ایفا می‌نماید. در دوران اقامت حضرت امام در پاریس، سفری به آن دیار نموده و در مورد مسائل مهم انقلاب با ایشان گفتگو می‌کند و در همین سفر امام خمینی ایشان را مسؤول تشکیل شورای انقلاب اسلامی می‌نماید. هنگام بازگشت امام خمینی به ایران مسؤولیت کمیته استقبال از امام را شخصاً به عهده می‌گیرد و تا پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن همواره در کنار رهبر انقلاب اسلامی و مشاوری دلسوز و مورد اعتماد برای ایشان بود.

شهادت

وی در «ساعت بیست و دو و بیست دقیقه سه شنبه یازدهم اردیبهشت ماه سال 1358» در تاریکی شب -در حالی که از یکی از جلسات فکری سیاسی بیرون آمده بود- با گلوله گروه فرقان که به مغزش اصابت نمود به شهادت می‌رسد

 بررسی اندیشه های فلسفی شهید مطهری

 بی‌تردید با توجه‌ به‌ ساختار وجودی‌ انسان‌ به‌ عنوان‌ موجودی‌ اندیشنده‌ آن‌ اصولی‌ که‌ در این‌ راستا از اهمیت‌ ویژه‌ای‌ برخوردار است‌ و هر انسان‌ خردمندی‌ خواه‌ ناخواه‌ بایستی‌ تکلیف‌ خود را با آنها مشخص‌ کند سلسله‌ سئوالاتی‌ است‌ که‌ اهمیت‌ و ضرورت‌ آنها کمتر از اهمیت‌ تدبیر در زندگی‌ مادی‌ انسان‌ نبوده‌ و حتی‌ فراتر از آن‌ به‌ اندازة‌ تلاش‌ برای‌ بقاء انسانها دارای‌ جایگاه‌ و پایگاه‌ ارزشگذاری‌ است‌. سئوالاتی‌ چون‌ من‌ کیستم‌؟ از کجا آمده‌ام‌؟ به‌ کجا می‌روم‌؟ و برای‌ چه‌ آمده‌ام‌؟ بدون‌ شک‌ مهمترین‌ گزاره‌‌هایی‌ هستند که‌ نه‌ تنها اخلاق‌ و فضیلت‌ و اندیشه‌ و خرد همه‌ بر پایه‌ نوع‌ نگرش‌ و چگونگی‌ پرداختن‌ به‌ آنها شکل‌ می‌گیرد و تعریف‌ می‌شود بلکه‌ عدم‌ توجه‌ و مشخص‌ نمون‌ نوع‌ بینش‌ به‌ این‌ گونه‌ سئوالات‌ ممکن‌ است‌ تمام‌ پایه‌های‌ معرفتی‌ و شناختی‌ انسانها را به‌ چالش‌ بکشاند و دیگر گونه‌ سازد و از همین‌ منظر است‌ که‌ اهمیت‌ و جایگاه‌ فلسفه‌ به‌ معنی‌ الاعم‌ و فلسفه‌ متعالی‌ بخش‌ و هدایتگر مشخص‌ و تعریف‌ می‌شود و حتی‌ مگر جز این‌ است‌ که‌ انبیاء عظام‌ و اولیاء کرام‌ همه‌ و همه‌ بر آن‌ بوده‌اند تا در کسوت‌ رسول‌ ظاهری‌ تلاش‌ نمایند تا با رهبری‌، کاروان‌ بشری‌ را به‌ سرمنزل‌ مقصود برسانند و رسول‌ باطنی‌ انسانها را در پاسخگویی‌ و پاسخ‌ یابی‌ این‌ گونه‌ سئوالات‌ فعلیت‌ بخشی‌ نموده‌ و آنها را به‌ سوی‌ خاستگاه‌ متعالی‌ خود رهنمون‌ دارند! و از همین‌ نگاه‌ است‌ که‌ می‌توان‌ کوچکترین‌ اذهان‌ اندیشه‌ را نیز بی‌ نیاز از تفکر در مورد این‌ مقولات‌ ندانست‌ و به‌ عبارت‌ دیگر هر اندیشه‌ و خردی‌ هر چند هم‌ کوچک‌ باشد در ساحت‌ اندیشه‌ پیرامون‌ سئوالات‌ چهارگانه‌ خود تفکری‌ فلسفی‌ و اندیشه‌ ورز می‌باشد همچنین‌ فلسفه‌ اسلامی‌ جدای‌ از اینکه‌ تا چه‌ حد توانسته‌ است‌ افقهای‌ اندیشه‌ را در این‌ زمینه‌ بارور سازد به‌ اعتراف‌ تمامی‌ صاحب‌ نظران‌ منصف‌ حداقل‌ تمام‌ تلاش‌ و همّ خود را در این‌ راستا گذاشته‌ پس‌ از این‌ زاویه‌ است‌ که‌ می‌توان‌ بوسه‌ بر دستان‌ تمام‌ فلاسفه‌ و خرد ورزان‌ و پرچمداران‌ این‌ جهان‌ بینی‌ و اندیشه‌ و فلسفه‌ زد و برماست‌ که‌ صمیمانه‌ و صادقانه‌ از زحمات‌ و تلاشهای‌ این‌ اندیشمندان‌، تشکر و سپاسگذاری‌ نماییم‌.

 در آخر مراتب‌ تشکر صمیمانه‌ خود را نسبت‌ به‌ تمام‌ اساتیدی‌ که‌ اینجانب‌ را در این‌ امر یاری‌ نموده‌اند ابراز می‌نمایم‌.

  اندیشة‌ مطهر

  قبل‌ از هر چیز لازم‌ می‌دانم‌ بصورت‌ بسیار اجمالی‌ نگاهی‌ به‌ ویژگیهایی‌ شخصیتی‌ شهید مطهری‌ (ره‌) و اندیشة‌ ایشان‌ بیندازم‌.

 ویژگی‌ اول‌- اولین‌ ویژگی‌ آن‌ جناب‌ متکلم‌ بودن‌ است‌ بدین‌ صورت‌ که‌ ایشان‌ دارای‌ ویژگیهای‌ یک‌ متکلم‌ به‌ معنای‌ دینداری‌ و دردمندی‌ و دانایی‌ می‌باشد. به‌ عبارت‌ دیگر او اندیشمندی‌ بود که‌ سه‌ عنصر دین‌ و درد و دانایی‌ را صاحب‌ بود و طرفه‌ معجونی‌ بود که‌ حیاتش‌ رنگ‌ و جلا و طهارت‌ و صفای‌ این‌ سه‌ عنصر را داشت‌.

 ویژگی‌ دوم‌- دیگر ویژگی‌ آسیب‌شناسی‌ دینی‌ ایشان‌ بود و تمام‌ تلاش‌ ایشان‌ بر آن‌ بود که‌ آسیبها و آفاتی‌ که‌ به‌ معرفت‌ آدمیان‌ ازدین‌ زیان‌ می‌رساتند اعم‌ از عقل‌ گرایی‌ محض‌، اخباری‌ گرایی‌ و تحریف‌ و خرافه‌ را از دین‌ بشناسد و به‌ پیرایش‌ آنها از دین‌ بپردازد.

 ویژگی‌ سوم‌- تلاش‌ برای‌ دفع‌ شبهات‌ پیرامون‌ حوزه‌های‌ دینی‌، فلسفی‌ و تاریخی‌ اسلام‌ بود و ایشان‌ تلاش‌ داشت‌ مخصوصا با تبیین‌ مسائلی‌ چون‌ فلسفة‌ تاریخ‌، فلسفة‌ اخلاق‌، فلسفة‌ اجتماع‌ و مسائل‌ کلامی‌ جدید و اقتصاد اسلامی‌ به‌ پاسداشت‌ و تبیین‌ نظریات‌ اسلام‌ در مورد اینها پرداخته‌ و به‌ روشنگری‌ برای‌ جوانان‌ در این‌ زمینه‌ها بپردازد.

 ویژگی‌ چهارم‌- چهارمین‌ ویژگی‌ سادگی‌ و روان‌ بودن‌ اندیشه‌های‌ ایشان‌ حتی‌ در مفاهیم‌ فلسفی‌ است‌ تا جایی‌ که‌ ایشان‌ بسیاری‌ از مفاهیم‌ و آموزه‌های‌ فلسفی‌ را که‌ می‌رفت‌ تا کارکرد خود را در زمینة‌ موضوعات‌ و اندیشه‌های‌ امروزة‌ جهان‌ در جهت‌ پاسخگویی‌ به‌ نیازهای‌ نسل‌ امروز از دست‌ بدهد و منزوی‌ شود استخراج‌ نموده‌ و آنها را در اختیار جویندگان‌ علم‌ و معرفت‌ قرارداد تا به‌ راحتی‌ قابل‌ فهم‌ و به‌ کارگیری‌ باشند و این‌ بنوبه‌ خود می‌تواند از مهمترین‌ نوآوریهای‌ ایشان‌ باشد. ما جهت‌ اختصار مطلب‌ بیش‌ از این‌ در مورد این‌ دانشمند، متفکر و فیلسوف‌ عالیقدر قلم‌ فرسایی‌ نمی‌نماییم‌ انشاءا... راهش‌ پرر هر و و روحش‌ قرین‌ رحمت‌ ایزدی‌

 طرح مطالعاتی اثار شهید مطهری .